Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) w leczeniu uzależnienia od alkoholu – na czym polega i czy działa? 

Uzależnienie od alkoholu stanowi poważny problem zdrowotny i społeczny, który dotyka miliony osób na całym świecie. Leczenie tego schorzenia wymaga nie tylko przerwania ciągu alkoholowego i utrzymania abstynencji. W głównej mierze polega również na zmianie sposobu myślenia, przeżywania emocji i unikania zachowań oraz reakcji, które mogłyby podtrzymywać nałóg. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jedną z najskuteczniejszych metod psychoterapeutycznych, które pomagają osobom uzależnionym odzyskać kontrolę nad własnym życiem.

Alkoholizm jest chorobą przewlekłą, psychosomatyczną, wpływającą na wiele sfer życia. Osoby dotknięte nałogiem często zmagają się z poczuciem bezradności oraz trudnościami w kontrolowaniu chęci sięgnięcia po alkohol, nawet mimo świadomości negatywnych konsekwencji swojego postępowania. Współczesna psychoterapia oferuje chorym różnorodne metody wsparcia, które pomagają zerwać z nałogiem i utrzymać abstynencję. Jednym z najbardziej efektywnych podejść jest terapia poznawczo-behawioralna. Skupia się ona na zrozumieniu i przekształceniu wzorców myślenia i zachowań osoby uzależnionej. Pomaga pacjentom rozpoznać negatywne myśli i przekonania związane z alkoholem, a także uczy skutecznych strategii radzenia sobie w trudnych sytuacjach, które mogą wywoływać pokusę sięgnięcia po alkohol. Podczas terapii osoby uzależnione zyskują narzędzia do budowania zdrowego stylu życia i odzyskiwania kontroli nad swoim nałogiem.

Czy można samodzielnie radzić sobie z przyzwyczajeniami i nałogiem?

Czy możliwe jest wyjście z alkoholizmu bez terapii? Choć wiele osób marzy o tym, by poradzić sobie z nałogiem samodzielnie, bez pomocy specjalistów, rzeczywistość pokazuje, że jest to zadanie niezwykle trudne, a w niektórych przypadkach wręcz niemożliwe. Uzależnienie od alkoholu to choroba, która znacząco wpływa na funkcjonowanie mózgu, emocje i zachowania, a także na całe życie osoby dotkniętej problemem. Próby samodzielnego wyjścia z nałogu często kończą się niepowodzeniem. Brak w nich bowiem profesjonalnego wsparcia specjalistów, co utrudnia przełamanie głęboko utrwalonych schematów myślenia i działania. Osoba uzależniona może nie być w stanie obiektywnie ocenić swojej sytuacji, a silne mechanizmy obronne, takie jak zaprzeczanie problemowi, mogą uniemożliwiać podjęcie realnych kroków ku zdrowieniu. Odpowiedzią na złożone trudności chorych trwających w nałogu jest terapia poznawczo-behawioralna. 

Psychoterapia oferuje nie tylko narzędzia do zmiany destrukcyjnych nawyków, ale również wsparcie motywacyjne i emocjonalne. Ono z kolei jest kluczowe w walce z nałogiem. Wyłącznie profesjonalista może pomóc zidentyfikować groźne wyzwalacze głodu alkoholowego i nauczyć konstruktywnych sposobów radzenia sobie z pokusami. Towarzyszy w procesie, który często bywa pełen trudności i nawrotów choroby alkoholowej. Bez takiego wsparcia osoba uzależniona może szybko się zniechęcić i wrócić do dawnych wzorców. Uzależnienie często występuje ponadto z innymi zaburzeniami psychicznymi, które wymagają odpowiedniego leczenia. Najczęściej lekarze mają do czynienia z nałogiem alkoholowym połączonym z lękiem, zaburzeniami nerwicowymi, zaburzeniami odżywiania czy depresją.

Na czym polega terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu alkoholizmu?

Terapia poznawczo-behawioralna (Cognitive Behavioral Therapy) w leczeniu alkoholizmu koncentruje się na zrozumieniu i zmianie wzorców myślenia oraz zachowań związanych z piciem alkoholu. Jej celem jest przede wszystkim pomoc osobie uzależnionej w rozpoznaniu i modyfikacji negatywnych przekonań oraz przyzwyczajeń. W praktyce psychoterapia poznawczo-behawioralna opiera się na kilku kluczowych elementach. Pierwszym z nich jest identyfikacja wyzwalaczy. Terapeuta pomaga pacjentowi rozpoznać sytuacje, emocje i myśli, które prowokują w nim chęć sięgnięcia po alkohol. W większości przypadków są to uczucia nieprzyjemne, takie jak stres, zmęczenie, frustracja, presja społeczna. Następnie pacjent uczy się rozpoznawać negatywne przekonania, prowadzące do nawrotów alkoholizmu („nie poradzę sobie bez alkoholu”, „jeden kieliszek mnie nie skrzywdzi”). Terapia behawioralna pomaga je zastąpić bardziej realistycznymi i wspierającymi myślami.

Podczas terapii poznawczo-behawioralnej rozwija się u pacjentów konkretne umiejętności radzenia sobie z trudnościami. To m.in. asertywność, techniki relaksacyjne, planowanie alternatywnych aktywności, unikanie ryzykownych sytuacji. Ponadto terapia przygotowuje pacjenta do rozpoznawania wczesnych sygnałów nawrotu i stosowania strategii, które pomagają utrzymać abstynencję. CBT jest terapią praktyczną, ukierunkowaną na tu i teraz, z wyraźnym celem zmian w codziennym funkcjonowaniu. Zarówno w terapii alkoholizmu, jak i leczeniu depresji nie wywołuje efektów krótkoterminowych, ale długotrwałe. Podczas powtarzalnych sesji terapeutycznych pacjenci doświadczają różnorodnych przeżyć i reakcji przygotowujących ich na samodzielne życie w trzeźwości.

Czy terapia poznawczo-behawioralna działa? Wpływ terapii CBT na proces terapeutyczny

Terapia poznawczo-behawioralna działa – i to bardzo skutecznie. W leczeniu uzależnienia od alkoholu ma ugruntowaną pozycję jako jedna z najskuteczniejszych metod terapeutycznych, co potwierdzają liczne badania naukowe. Główną siłą terapii CBT jest to, że skupia się na aktualnych problemach pacjenta i uczy go konkretnych umiejętności, które może od razu zastosować w codziennym życiu. Pacjent stopniowo zaczyna zdawać sobie sprawę z tego, co dokładnie wyzwala u niego chęć sięgnięcia po alkohol. Nurt poznawczy wpływa też na poprawę ogólnej samokontroli pacjenta i zwiększa u niego poziom poczucia sprawczości. Uzależnieni dowiadują się, że to nie sama sytuacja, ale sposób ich myślenia o niej wpływa na sposób ich zachowania. Przykładowo, zamiast reagować automatycznie na nadmierny stres piciem, uczą się rozładowywać go poprzez zdrowe mechanizmy. Pomocne okazują się ćwiczenia fizyczne, oddechowe, relaksacyjne, a nawet świadome rozmowy z bliskimi.

Znaczenie psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest nieocenione w ograniczaniu ryzyka nawrotów i jednoczesnym leczeniu kilku zaburzeń psychicznych. Jest skuteczna w leczeniu alkoholizmu u kobiet i mężczyzn, depresji, osób z zaburzeniami osobowości, zaburzeniami lękowymi, w tym również fobiami. Skuteczność terapii oceniana jest wysoko. Czas trwania terapii powinien być maksymalnie wydłużony, zapewniając pacjentowi stałą kontrolę zachowań w leczeniu zaburzeń związanych z nałogiem.

Techniki stosowane przez terapeutów w nurcie psychoterapii behawioralnej

Nurt poznawczo-behawioralny wywodzi się z klasycznej i instrumentalnej teorii uczenia się. Wymienia się pięć głównych technik psychologicznych, stosowanych podczas uczenia pacjentów nowych umiejętności, akceptacji i zaangażowania. Pierwszą z nich jest warunkowanie klasyczne (odwarunkowanie). Specjaliści stosują tę technikę, gdy reakcja została wyuczona przez organizm w wyniku powiązania bodźca z określonym zachowaniem (np. głód alkoholowy). Wśród metod wymienia się:

• systematyczną desensytyzację – gdy stopniowo oswaja się pacjenta z sytuacjami wywołującymi lęk lub chęć sięgnięcia po alkohol z jednoczesnym stosowaniem technik relaksacyjnych;
• terapię awersyjną – również z wykorzystaniem farmakologicznych środków wspierających leczenie alkoholizmu (Esperal).

Terapia poznawczo-behawioralna to również warunkowanie instrumentalne. Opiera się na wzmacnianiu pożądanych zachowań przy jednoczesnym dalszym wygaszaniu tych niepożądanych. Lekarz stosuje zatem wzmocnienia pozytywne, nagradza pacjenta za trzeźwość lub podejmowanie zdrowych działań (np. pochwała, przywilej, system żetonów). Wykazuje natomiast konsekwentny brak reakcji lub nagrody za niepożądane zachowania, co prowadzi do ich zaniku. Terapię poznawczo-behawioralną urozmaica się ponadto o trening umiejętności społecznych, samokontroli i modelowanie. Terapeuta lub inni pacjenci (np. w grupie) pokazują wzorcowe zachowania, które osoba uzależniona może naśladować.

Psychoterapia alkoholizmu elementem kompleksowego leczenia choroby alkoholowej

By umożliwić chorym skuteczne leczenie choroby alkoholowej, skutkujące odmawianiem alkoholu po terapii, specjaliści zalecają korzystanie ze wszystkich elementów terapii: stacjonarnego detoksu alkoholowego, wszywki alkoholowej oraz psychoterapii alkoholizmu. Konieczne jest jednak uprzednie wzbudzenie motywacji do leczenia alkoholizmu i przekonanie chorego o posiadanym przez niego problemie z uzależnieniem. Nie wszyscy pacjenci są bowiem świadomi własnych trudności. Uważają, że wybierając picie w samotności lub okazjonalnie, decydują się na bezpieczne picie kontrolowane. Istnieje również pojęcie alkoholizmu weekendowego, czyli upijania się ciągiem przez kilka dni w tygodniu, zwłaszcza w czasie wolnym od pracy zawodowej.

Nowoczesna terapia alkoholizmu rozpoczyna się od dokładnej diagnostyki stanu zdrowia pacjenta. Lekarz poznaje jego oczekiwania, ocenia stopień rozwoju uzależnienia i dobiera indywidualnie metody terapeutyczne. Oferuje wsparcie w leczeniu alkoholizmu podczas długotrwałej terapii. Przerwanie ciągu alkoholowego i rozpoczęcie okresu trzeźwości możliwe jest podczas odtrucia alkoholowego. Efekty detoksu są podtrzymywane za pomocą metod awersyjnych i psychoterapii. Ogromną rolę odgrywa tu terapia poznawczo-behawioralna.