Tolerancja na alkohol – czym jest i od czego zależy?

Podczas przyjmowania alkoholu etylowego zauważalne jest, że niektóre osoby upijają się szybciej od innych. Różna tolerancja na alkohol organizmu zależy głównie od czynników osobniczych. Istotny jest wiek, płeć, waga, zwykle to mężczyźni i osoby o większej masie ciała upijają się wolniej. Potrzebują zatem większego stężenia alkoholu we krwi, by odczuć jego niekorzystne działanie. Mocna głowa nie jest jednak powodem do dumy i nie powinna być wykorzystywana w celu zwiększania ilości wypijanego alkoholu. Ryzykowne zachowania z używką w tle, poszukiwanie okazji do spożycia alkoholu, picie alkoholu w samotności – wszystkie z tych działań mogą prowadzić do rozwoju choroby alkoholowej. Równie dobrze zwiększona tolerancja etanolu może świadczyć o początkach uzależnienia od alkoholu. Prowadzi bowiem do rozwoju jego kolejnych, coraz bardziej zaawansowanych, a przez to również niebezpiecznych faz.

Tolerancja na alkohol jest fizjologiczną odpowiedzią przystosowawczą organizmu na zaistniałe warunki. Wraz z rozwojem sytuacji i upływem czasu tolerancja ta może się zwiększać lub zmniejszać. W przypadku spożywania alkoholu w nadmiarze większość osób najpierw zauważa u siebie jej zwiększenie, które stopniowo ulega minimalizacji. Osobom uzależnionym od alkoholu w zaawansowanych stadiach rozwoju choroby alkoholowej nawet niewielka dawka używki wystarcza, by poczuć działanie etanolu. Również za pomocą niewielkich dawek są oni w stanie ograniczyć dokuczliwe, uciążliwe i niebezpieczne objawy Alkoholowego Zespołu Abstynencyjnego (AZA). Głód alkoholowy staje się najczęstszą przyczyną powrotu do uzależnienia i stosowania klinów, nawet przez osoby z dużą tolerancją substancji odurzającej. By osiągnąć długotrwałą trzeźwość i abstynencję, należy skorzystać z kompleksowej terapii problemu alkoholowego.

Czym jest tolerancja na alkohol?

U osób pijących chronicznie po każdym epizodzie ciągu alkoholowego pojawia się zwiększona tolerancja na alkohol. Pojęcie to oznacza, że po pewnym czasie nadmiernego stosowania używki spożywanie alkoholu przynosi mniejsze efekty. Do osiągnięcia stanu upojenia alkoholowego potrzeba coraz większych stężeń etanolu w organizmie. Tolerancja ta wpływa na zachowania związane z piciem i na ich konsekwencje. W przypadku niektórych osób wręcz zachęca do nadmiernego spożywania alkoholu. To przyczynia się do powstawania uzależnienia od alkoholu etylowego i patologicznych zmian w strukturze i sposobie funkcjonowania wszystkich organów i układów. Zwiększona odporność na działanie alkoholu etylowego wpływa ponadto na sposób wykonywania czynności w stanie nietrzeźwym, zachęcając do podejmowania zachowań ryzykownych, niebezpiecznych, niejednokrotnie nawet sprzecznych z prawem. Przyczynia się do zmniejszenia lub całkowitego braku skuteczności innych przyjmowanych substancji, zwłaszcza leków lub używek.

Rodzaje tolerancji na alkohol – czym różnią się między sobą?

Naukowcy wyróżniają kilka rodzajów tolerancji wytwarzanych przez różne mechanizmy. Funkcjonalna tolerancja na alkohol wiąże się z przystosowaniem mózgu człowieka do kompensowania zakłóceń powodowanych alkoholem. Osoby uzależnione od alkoholu i pijące chronicznie wykazują niewiele oczywistych oznak intoksykacji, nawet w przypadku, gdy stężenie alkoholu w ich krwi jest wysokie. Adaptacja ta umożliwia spożywanie coraz większych ilości substancji odurzającej, bez znacznego upośledzenia funkcji poznawczych (koordynacji czy życiowych).

Wyróżnia się ostrą tolerancję funkcjonalną, która występuje już podczas jednej sesji picia. Choć zwykle osiągnięcie procesu adaptacji organizmu do zaistniałych warunków jest czasochłonne, w przypadku niektórych osób wystarczy pojedyncze i jednorazowe spożycie, by upośledzenie funkcji organizmu po alkoholu nie uległo znacznej zmianie, nawet w trakcie dalszej konsumpcji używki. Ten rodzaj tolerancji dotyczy przede wszystkim dolegliwości wynikających z zatrucia alkoholowego i odczucia bycia pijanym. Tolerancja zależna od środowiska jest kolejnym rodzajem adaptacji funkcjonalnej. Rozwija się przede wszystkim wówczas, gdy spożywanie alkoholu przebiega zawsze w podobnych okolicznościach i towarzyszą mu te same sygnały. Rozwija się zatem w odpowiedzi na bodźce odbierane bezpośrednio ze środowiska przez nałogowca.

Tolerancja na alkohol może rozwijać się również podczas wykonywania niektórych zadań pod wpływem alkoholu. Proces adaptacji wzmacniany jest wówczas przez zachowanie. Zarówno tolerancja zależna od środowiska, jak i wyuczona, mają znaczący wpływ na konsekwencje sytuacji takich jak prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu. Do wykształcenia tolerancji niezależnej konieczne są szczególnie wysokie dawki alkoholu, dostarczane systematycznie do organizmu.

Uzależnienie od alkoholu a zmiany biochemiczne i metaboliczne w różnych fazach choroby

Wysoka tolerancja na alkohol może być również wynikiem zmian biochemicznych i metabolicznych zachodzących w organizmie osoby uzależnionej. Wraz ze spożywaniem coraz większej ilości alkoholu, w ustroju zwiększa się również stężenie enzymów biorących udział w procesie metabolizmu alkoholu. Uaktywnienie enzymu (m.in. dehydrogenazy aldehydowej) przyspiesza rozkład i wydalanie alkoholu. Skraca zatem czas, w którym etanol jest w organizmie aktywny i obecny, zmniejszając jednocześnie dokuczliwość objawów zatrucia alkoholowego. Ten rodzaj adaptacji nazywany jest tolerancją metaboliczną. Należy jednak pamiętać o tym, że wraz z wiekiem maleje aktywność enzymów. Obniżona aktywność enzymów metabolizujących etanol może przyczyniać się do zmienności tolerancji czystego alkoholu. Od czego zależy tolerancja na alkohol i czy jakiekolwiek znaczenie ma tu genetyka?

Genetyka i wysoka tolerancja na alkohol a choroba alkoholowa

Niektóre warunki adaptacji do spożywania alkoholu etylowego są uwarunkowane genetycznie. Wykazano, że alkohol w mniejszym stopniu zaburza zachowanie i osobowość u synów ojców alkoholików niż u synów ojców nieuzależnionych od spożywania alkoholu. Predyspozycje genetyczne i ogólna zmniejszona podatność na działanie alkoholu etylowego może skłaniać do nadmiernego spożywania używki. Ograniczenie alkoholu już na wczesnych etapach rozwoju uzależnienia może natomiast zapobiec występowaniu przewlekłych faz schorzenia. Posiadanie tzw. mocnej głowy może bowiem przyczyniać się do szeregu zaburzeń w funkcjonowaniu niemal wszystkich narządów wewnętrznych alkoholika. Dotyczy to przede wszystkim prawidłowej pracy serca, wątroby, nerek, trzustki, żołądka. Niepodważalny jest ponadto wpływ alkoholu na mózg i funkcjonowanie układu nerwowego oraz zależność między alkoholem a cholesterolem. Wśród przyczyn zgonów spowodowanych alkoholem wymienia się także zaburzenia psychiczne, Zespół Korsakowa, a nawet spożycie śmiertelnej dawki alkoholu. Napoje wysokoprocentowe przyczyniają się do ogólnego wyniszczenia organizmu i obniżenia poziomu atrakcyjności osoby uzależnionej (przykładem może być brzuch alkoholowy).

Spadek tolerancji na alkohol a kac i objawy Alkoholowego Zespołu Abstynencyjnego

Gdy alkoholik nie chce się leczyć na wczesnych etapach rozwoju alkoholizmu lub nie dostrzega własnych trudności i nie widzi potrzeby podejmowania działań terapeutycznych, uzależnienie rozwija się i systematycznie wzrasta jego tolerancja na alkohol. Ostatecznie jednak osiąga poziom krytyczny, by następnie zacząć maleć. Po przerwaniu ciągu alkoholowego odczuwa on dolegliwości wynikające z procesu odstawienia używki i braku substancji odurzającej w krwiobiegu. Wówczas nawet niewielkie dawki alkoholu przynoszą ulgę w głodzie alkoholowym. Osoby dotychczas mniej podatne na działanie toksyn alkoholowych (zwłaszcza aldehydu octowego, powstającego w wyniku działania enzymów metabolizujących alkohol) w zaawansowanych fazach uzależnienia miewają coraz silniejsze reakcje organizmu.

W przebiegu choroby alkoholowej w wyniku długotrwałego spożywania alkoholu i narażenia organizmu na szkodliwe działanie toksyn dochodzi do zmian metabolicznych. Uwidaczniają się one podczas procesu odstawiennego. Odczuwając głód alkoholowy, większość osób uzależnionych sięga po kolejne dawki etanolu, przerywając okres trzeźwości i abstynencji. Ponieważ tolerancja na alkohol może mieć zmienny charakter, często nałogowcom przerywającym ciągi wystarczy niewielka ilość alkoholu, by odczuć jego działanie.

Zwiększone spożycie alkoholu a leczenie alkoholizmu

Pozytywny wpływ na przebieg procesu przerwania ciągu alkoholowego ma korzystanie przez chorego z elementów kompleksowej terapii choroby alkoholowej. Terapeuci pomagają odstawić używkę podczas odtrucia alkoholowego. Nawet u chorych odpornych na szkodliwe działanie alkoholu dochodzi do przyzwyczajenia się organizmu do obecności etanolu w krwiobiegu. W związku z tym jego brak odczuwalny jest niemal zawsze. Detoksykacja pozwala przyspieszyć proces metabolizmu alkoholu i wydalić toksyny poalkoholowe, jednocześnie dbając o przywrócenie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej ustroju.

W leczeniu alkoholizmu popularnością cieszą się obecnie również awersyjne metody wspomagające terapię. Wśród nich najpowszechniejsza jest wszywka alkoholowa, z pomocą której możliwe jest wzmocnienie motywacji zewnętrznej alkoholika do utrzymania długotrwałej abstynencji. By wzmocnić efekty terapeutyczne i zapobiec nawrotom choroby alkoholowej, konieczna jest zmiana nastawienia nałogowca do własnych trudności. Również przekształcenie jego patologicznych zachowań w akceptowane wzorce. W tym celu zaleca się korzystanie z psychoterapii alkoholizmu w formie indywidualnych spotkań z terapeutą lub uczestnictwa w grupach wsparcia (również Anonimowych Alkoholików).